We kennen allemaal situaties waarin dingen teveel zijn, overprikkeling. Maar wist je dat je, zeker als je hoogsensitief & HSS bent, net zo goed onderprikkeld kunt raken? Je kunt onderprikkeling ook ervaren naast overprikkeling. Sterker nog, je kunt van onderprikkeling zelfs overprikkeld raken!
Ik ga het je in dit artikel allemaal uitleggen. Zo kun jij er gericht je voordeel mee doen.
Onderprikkeling
Onderprikkeling en overprikkeling zijn beiden een reactie op de manier waarop je zintuiglijke prikkels verwerkt. Prikkels komen via je zintuigen binnen in je hersenen en daar wordt besloten hoe belangrijk de prikkel is die binnenkomt. Als de prikkel door mag komt hij aan in je hersenschors en vanaf dit moment ben je je bewust van de prikkel.
Aan de hand van deze prikkels wordt je brein gestimuleerd en daardoor ga je handelen. Komen er echter teveel prikkels binnen of prikkels die leiden tot sterke stressreacties in het lichaam dan komt overprikkeling om de hoek kijken.
Dit geldt andersom uiteraard ook: komen er te weinig prikkels binnen waardoor je brein niet gestimuleerd wordt, kan dit leiden tot onderprikkeling. Met als gevolg onder meer lamlendigheid, somberheid, verslavingen, uitstelgedrag en jawel: stress & overprikkeling.
Uiteindelijk kan onderprikkeling leiden tot een bore-out, meer daarover lees je onder andere in dit verhelderende boek van Frouke Vermeulen, vechten tegen verveling..
Wanneer raak je onderprikkeld?
Wanneer onderprikkeling optreed verschilt per persoon. Elk brein werkt anders en heeft behoefte aan een andere hoeveelheid en andere type prikkels. Zo heeft de rustzoekende HSP duidelijk minder prikkels nodig dan de prikkelzoekende (HSS) HSP. Daarom is het zo ontzettend belangrijk dat je luistert naar jezelf en voelt waar jij behoefte aan hebt.
Ben je een extraverte HSP dan kan bijvoorbeeld een boek lezen op de bank weleens te saai voor jouw brein zijn. Het is onzinnig om het toch maar te doen, omdat aangeraden is rustig aan te doen.
Waarschijnlijk word je er namelijk heel onrustig van (het brein zoekt naar prikkels) wat leidt tot frustratie en daarmee schiet je in de stress. Daar gaat je rust. Kortom: het is belangrijk voor jezelf uit te vinden wat specifiek voor jou werkt.
Als introverte HSP zou je weleens te voorzichtig kunnen worden om maar niet in de overprikkeling te schieten. Met als gevolg dat je in onderprikkeling belandt. Je herkent dit bijvoorbeeld door lamlendigheid en je een ster bent geworden in het verzinnen van excuses om iets maar niet te hoeven doen. Verveling, een hang naar verslavingen als alcohol of games, langere tijd een uitgeblust gevoel en alles kost moeite of ‘moet’.
“Elk hoogsensitief brein werkt anders en heeft behoefte aan een andere hoeveelheid en andere type prikkels. Onderzoek wat voor jou het beste werkt.”
HSP coach Maaike Kruijsen
Introvert versus extravert
Bij onderprikkeling heb je meer varianten, afhankelijk of je een introverte HSP bent (rustzoeker) of een extraverte HSP (prikkelzoeker, HSS) bent. Als je een extraverte HSP bent heb je meer behoefte aan prikkels en soms ook aan hele andere prikkels dan de introverte HSP. De manier waarop de onderprikkeling zich uit kan ook verschillend werken, namelijk op een actieve of passieve manier.
Beide types, introverte HSP (rustzoeker) en extraverte HSP (prikkelzoeker), hebben net als bij overprikkeling kans op onderprikkeling. Het is dus belangrijk je bewust te zijn van de kenmerken van onderprikkeling.
Hieronder vind je kenmerken van de passieve en actieve onderprikkeling. Mogelijk herken je in beide kanten wel het een en ander.
Passieve en actieve onderprikkeling
In het boek van Monique Thoonsen en Carmen Lamp wiebelen en friemelen thuis wordt een helder onderscheid gemaakt tussen passieve en actieve onderprikkeling. Een model waar ik mij helemaal in kan vinden. De (slome) beer staat symbool voor passieve onderprikkeling en de (hyperactieve) aap voor actieve onderprikkeling.
Actieve onderprikkeling
De aap
- Je zoekt prikkels op
- Je bent druk
- Je bent uitbundig/chaotisch
- Je vraagt veel aandacht van je omgeving
- Je gaat maar door, er is geen rem
- Je voelt je onrustig van binnen
- Je voelt je hyper, dit voelt niet prettig
- Je vindt het soms als je bijv enthousiast bent moeilijk om naar anderen te luisteren
- Je bent altijd op zoek naar nieuwe prikkels
- Je bent snel afgeleid
- Je bent fysiek altijd actief, wiebelt met je benen, swingt met de muziek mee,
- Je doet al snel tien dingen tegelijk
- Je komt soms moeilijk tot rust of in slaap
- Je bent ’s ochtends direct wakker en klaar voor actie
Passieve onderprikkeling
De beer
- Je bent flexibel en sloom
- Je stoort je niet snel
- Je mist vaak informatie
- Je hebt het gevoel dat je achter de feiten aan loopt
- Je bent moeilijk te bereiken voor anderen
- Je kunt dromerig / ongeaard zijn
- Je vindt het niet erg als afspraken niet doorgaan
- Je stelt je vaak heel flexibel op
- Je kunt slordig zijn, omdat je rommel niet opmerkt
- Je kan makkelijk slapen, ook overdag
- Je hebt moeite je bed uit te komen
*Ieder mens is uniek; deze kenmerken kunnen daarom per persoon verschillen
** Een PDF met informatie over de kenmerken van onderprikkeling en overprikkeling met dieren (uit: Wiebelen en Friemelen, 2018) kun je hier downloaden
3 tips bij onderprikkeling
1. Welke type onderprikkeling herken je bij jezelf?
Het is goed om te weten welk type onderprikkeling bij jou (het meest) van toepassing is. Vooral de actieve onderprikkeling is vaak onderbelicht, omdat sneller gedacht wordt dat dit tekenen van overprikkeling zijn.
Breng eens in kaart voor jezelf op welk momenten je symptomen van onder- en overprikkeling ervaart. Zo krijg je overzicht wanneer je het beste kunt bijsturen voor jezelf.
2. Doe leuke dingen!
Plezier ervaren geeft positieve prikkels voor je brein en wist je dat je er ook van kunt opladen? Voldoende plezier is essentieel in je leven, want het geeft je levensvreugde! Ben je geneigd om te focussen op wat er nog allemaal beter kan? Grote kans dat je dan vergeet om (voldoende) tijd te nemen om te genieten.
Plan regelmatig leuke dingen in. Je kunt dit afwisselen met rustige momenten of met leuke dingen die je alleen kunt doen (als me-time) en dingen die je samen met anderen doet..
Let op: Een teveel aan positieve prikkels kan uiteraard ook overprikkeling in de hand werken. Goed luisteren naar je gevoel is ook hierin een absolute must. Wees niet té voorzichtig en ga af en toe gewoon even over je grens, je kunt daarna altijd weer terug schakelen! Remember: altijd in balans is ook maar saai (zeker voor de prikkelzoekende sensitievelingen).
3. Hou je hersenen actief
Een teveel aan prikkels kan net zo lastig zijn als te weinig prikkels. Hou je brein dus voldoende gestimuleerd, op jouw manier. Wat heb jij daarvoor nodig? Hou je van nieuwe dingen leren? Uit je je graag creatief of geniet je liever van alle sensaties in de natuur? Misschien wel allemaal. 🙂
Verdiep je bijvoorbeeld in je interessegebieden door middel van cursussen, workshops, dagjes etc. Je voedt hiermee zowel je hersenen als ook je behoefte aan zingeving. Twee vliegen in één klap!
