Ons huidige economische systeem is gericht op oneindige groei van productie en consumptie, ten koste van de natuur, onze cultuur en ons levensgeluk. Onderzoek laat zien dat er drie kwalitatieve bronnen voor levensgeluk zijn: ‘sociale relaties’, ‘ertoe doen’ en ‘tijd voor cultuur, natuur en vrije tijd’. Consumptie draagt maar tot een bepaald niveau bij aan levensgeluk. Waarom lukt het dan niet om ons levensgeluk en welzijn te laten groeien? Omdat het huidige economische systeem dit verhindert.
Hoe werkt het huidige economische systeem?
Het huidige economische systeem (neoliberalisme) gaat ervan uit dat mensen egoïstisch zijn en alleen maar gericht op eigenbelang. Het systeem bevordert onderlinge concurrentie actief en richt zich niet op samenwerken. Dit systeem zorgt met deze uitgangspunten voor een ‘ieder voor zich’-mentaliteit met veel wantrouwen, stress en eenzaamheid. Dat zien we in de wereld terug. De wereldwijde rijkdom is voor het grootste deel in het bezit gekomen van tien procent van de gehele mensheid.
Het huidige systeem heeft oneindige groei van productie nodig om te kunnen voortbestaan. Deze noodzaak aan oneindige productiegroei, en het beschouwen van de natuur als gratis productiemiddel, heeft ervoor gezorgd dat enorme schade is aangericht aan de ecosystemen van de aarde en een afname van de biodiversiteit heeft plaatsgevonden met 70%. Vele dierbare ‘mede-levensvormen’ zijn uitgestorven.
Goederen die veel milieuschade veroorzaken, worden te goedkoop aangeboden omdat de milieuschade nauwelijks wordt doorberekend in de prijs. Milieuvriendelijke producten, die een eerlijke prijs hebben, worden hierdoor nauwelijks gekocht omdat ze te duur lijken. De economieboekjes, en nagenoeg alle media, maken ons wijs dat wij verantwoordelijk zijn voor de oneindige productiegroei door onze hebzuchtige vraag naar steeds meer producten. Maar dat is niet waar, het is juist andersom.
Het is de aanbodkant: op winst gerichte grote bedrijven creëren mede met behulp van hun grote reclamebudgetten en social media ‘de vraag’. De investeerders/aandeelhouders van deze bedrijven hebben productiegroei nodig om van hun geld méér geld te kunnen maken: rente/rendement op geld. In hun jacht op rendement gebruiken diverse grote bedrijven vele trucs. Zij maken bijvoorbeeld bewust producten met een korte levensduur die niet gerepareerd kunnen worden, of ze komen steeds met nieuwste updates of varianten. Die steeds frequentere (mode)trends stimuleren ons om nog meer te kopen.
Groene groei is een mythe
Ook groene groei is een mythe, wanneer die vanuit hetzelfde rendement-denken en de noodzaak aan productiegroei is bedacht. De mythe is dan dat het mogelijk is om te blijven groeien in productie en toch de noodzakelijke milieuwinst te boeken. Dat kan dus niet. Als er groener wordt geproduceerd, maar veel meer wordt verkocht, gaat dit nog steeds ten koste van het milieu. In Nederland is de afgelopen 35 jaar 265 miljard geïnvesteerd in milieubeleid terwijl de milieuproblemen fors zijn toegenomen. Dit komt met name doordat de focus op groei intact is gebleven.
Voorbeeld: Door elektrische auto’s te maken (= groene groei) in plaats van conventionele auto’s, verminder je de CO2-uitstoot aanzienlijk, maar vergroot je de vraag naar nieuwe grondstoffen en mineralen enorm. Voor een elektrische auto zijn ruim zes keer zoveel zeldzame mineralen nodig. Door de totale energietransitie neemt de vraag naar zeldzame mineralen zelfs toe met 2000 tot 4000 procent. De winning van deze mineralen veroorzaakt nieuwe milieuschade en ontwrichting van gemeenschappen. Ook gebruikt de productie van deze auto’s heel veel schaars water. Negentig procent van het wereldwijde biodiversiteitsverlies wordt veroorzaakt door materiaalwinning en waterschaarste. Wat dus aan de ene kant een milieuprobleem probeert op te lossen, veroorzaakt aan de andere kant grote milieuschade.
Groei in bewustzijn kan voor een systeemverandering zorgen
Wat is er nodig om een nieuwe economie te creëren? Om een bestaand systeem te veranderen is bewustzijn nodig (Otto Scharmer, symposium 100-jaar Vrije school). Dit bewustzijn ontstaat als mensen het bestaande systeem ten volle gaan zien zoals het is. Pas dan verandert het systeem.
Blijmakend hierbij is dat maar een relatief kleine eensgezinde groep mensen nodig is om deze verandering in werking te zetten. Het belangrijkste is dat ik me ten volle bewust wordt van het huidige economische systeem en dat ik herken dat de oude economie ook in mij zit. Ik moet niet uit het oude economische systeem stappen, maar het oude economische systeem moet uit mij. Hoe doe ik dat?
Door te herkennen dat ik me laat beïnvloeden (manipuleren) door de economische groei-verhalen. Dat ik rente- en rendement-denken normaal ben gaan vinden. Dat ik mij realiseer dat ik met mijn geld en aandacht de rijkste één procent van de wereld sponsor als ik bij grote bedrijven koop, naar Formule 1 kijk, mijn aandacht laat vangen door reclames over de nieuwste gadgets. Dat ik kies voor milieuvervuilende producten of vakanties. Met mijn keuzes houd ik het oude systeem intact.
Als ik me dit ten volle bewust word, kan ik ervoor kiezen om mijn levensenergie te geven aan de nieuwe economie, waarin samenwerken, verbinden en lokaal ondernemen binnen de grenzen van de natuur en onze cultuur centraal staan. Hoe meer mensen dit doen, hoe meer levensgeluk de werkelijkheid wordt. De oude economie kan dan niet langer voortbestaan.
Deze acties kun je ondernemen
- Minder en zoveel mogelijk lokaal, biologisch en bio-based kopen.
- Kwalitatieve, repareerbare producten met een lange levensduur aanschaffen.
- Meer tweedehands producten kopen en spullen doorgeven en niet zomaar weggooien.
- Minder of geen vlees eten.
- Duurdere producten met vrienden en buurtbewoners delen.
- Een buurtcoöperatie oprichten (voor spullen of een moestuin).
- Vaker met de fiets of het openbaar vervoer gaan.
- Minder tijd besteden aan digitale apparaten, en meer tijd aan vrienden.
- Naar inspirerende films kijken zoals: ‘The biggest little farm’, ‘From business to being’ of Happen films.
- Investeren in lokale duurzame initiatieven zonder rente te vragen.
- Wat vaker kiezen om niets te doen en gewoon te zijn.
Michel Redeker – docent economie – voor Stichting Tjongeroog
