Leiding geven aan jezelf: hoe doen we dat?

Kind en volwassenen met dezelfde verlangens

Regelmatig heb ik me erover verbaasd hoeveel overeenkomsten er zijn tussen enerzijds de manier waarop mensen hun kinderen opvoeden, en anderzijds de manier waarop ze met zichzelf omgaan. En nu ik zelf moeder ben, is mijn dochter -en vormen onze interacties- eigenlijk de meest duidelijke spiegel waarin ik mezelf ooit heb waargenomen.
Verhelderend, mooi, hard en soms superfrustrerend. 

In de opvoeding en in mijn werk ontdekte ik de afgelopen jaren een tweetal overeenkomstigheden, verlangens waar we als volwassenen moeite mee lijken te hebben (zowel bij onszelf als bij onze kinderen): emoties doorvoelen en leiderschap nemen.
Ons gebrek aan inzicht in onze eigen verlangens en die van onze kinderen, het kennen van onze ‘universele gebruiksaanwijzing’ staat onze groei en ontwikkeling tot zelfverzekerde, autonome wezens in de weg.

Verlangen #1: Heftige emoties voelen

Wat ik geleerd en geaccepteerd heb, is dat mijn dochter emoties heeft die ik met mijn logisch verstand niet kan volgen. En dan gaat het nog niet eens over de aanleiding van de emotie -bijvoorbeeld de lievelingsjurk die in de wasmachine zit- maar vooral de uiting hiervan. Krijsen, gillen, stampen, zichzelf op de grond werpen. Heftige emoties waar ik volwassenen vaak op zie reageren als: “Doe even normaal, zo erg is het toch niet, hij droogt wel weer op, morgen kun je hem weer aan.” en allerlei andere compenserende teksten. Wat ik de meeste ouders niet uit hoef te leggen is dat dit voelt als praten in het luchtledige. En boos worden over deze uitingen is enkel olie op het vuur.

Stop gevoel te willen begrijpen

En terecht. Want emoties willen niet begrepen, geanalyseerd, opgelost of weggemoffeld worden. Emoties willen gevoeld worden. Dat betekent: echt mogen bestaan, erkend en doorvoeld worden. Een jong kind kan dit nog niet zelf, en daarom is het zo ongelofelijk belangrijk dat we als ouders demonstreren hoe ze dit kunnen doen. Door bij ons kind te blijven, -in alle heftigheid van emotie en de uiting hiervan- en te demonstreren dat het ons niet afschrikt, van de wijs brengt of intimideert. Dat we het kunnen dragen, dat het niets gevaarlijks of engs is.

Op deze manier leert een jong kind dat gevoel niet iets is waar het bang voor hoeft te zijn, en ontwikkelt het zelf het vermogen de eigen emoties te hanteren. En in de loop van de jaren zal het leren deze op een genuanceerder wijze te uiten. Dat hoeven we hen niet te leren. Wat we ze wel moeten leren is te durven voelen en bij ons gevoel te blijven, ongeacht hoe onaangenaam dat kan zijn.

Je kunt enkel loslaten wat je vasthoudt

Het vermogen om gevoel gewoon te laten bestaan, het te doorvoelen en hier niet bij weg te gaan, is het meest lastige bij onszelf. Wanneer mensen bij me komen met een hulpvraag, willen ze uiteraard ook een oplossing voor hun ervaren probleem, voor een onaangenaam gevoel. Maar een probleem oplossen kan enkel als het allereerst erkend wordt; als het bestaansrecht krijgt. Je kunt pas iets loslaten als je het eerst vast kunt houden. En dat vasthouden is vaak uiterst onaangenaam, pijnlijk en eng. Dat gaan we liever uit de weg.

Maar op deze manier kunnen we de impact niet voelen. En wat niet gevoeld wordt, kan niet wegstromen uit ons systeem. E-motion = energy in motion. Emoties zijn energiestromen in ons systeem. En energie kunnen we niet laten verdwijnen, niet kapot maken of oplossen, ze kan enkel worden getransformeerd. En ons lichaam is de enige plek waar wij emoties kunnen transformeren.

Weer leren voelen

Een groot deel van mijn werk met mensen is dan ook om te leren voelen. Echt voelen, zoals we dat vroeger konden. Eigenlijk kunnen alleen baby’s dat heel goed. Voelen hoe iets is, zonder er een verhaal over te maken. Als een baby het koud heeft, heeft hij het nu koud. Hij denkt niet aan het dekentje dat zijn moeder al aan het halen is. Kijkt niet op de thermostaat, die aangeeft dat het toch 21 graden is en houdt zich daarom ook niet stil. Hij voelt wat hij voelt en uit dit. Onmiddellijk.
Wij voelen van alles, maar gaan direct naar ons hoofd. Die weegt, oordeelt, nuanceert en reageert dan op ‘gepaste’ wijze. Zo verliezen we het contact met ons direct voelen.

Met mensen werk ik aan weer echt te durven voelen om weer primair te beleven en hanteren wat er in hen leeft. Niet het willen begrijpen, niet het willen oplossen of verklaren. Dat komt allemaal later. Dat voelen, werkelijk voelen wat is, wat er zich in ons afspeelt. Echt, authentiek zonder filters of oordelen. Dat zouden we op de basisschool als primair vak moeten invoeren.

Verlangen #2: Leiderschap nemen

Wat ik daarnaast geleerd heb – heb weten te ontcijferen mede door middel van pedagogen als Magda Gerber en Janet Lansbury, is dat hoe zogenaamd ‘lastig’ gedrag van kinderen, enkel een roep is om erkenning en leiding.
Wederom, net zo als bij volwassenen:  ik geloof dat iedere aanval een schreeuw om hulp is. We vallen enkel mensen aan als we angstig zijn. Iemand die in balans is, vertrouwen heeft en zich veilig voelt, valt nooit iemand anders aan. Angst is de oorzaak van ieder soort geweld, fysiek, verbaal, emotioneel.

Ik las laatst een voorbeeld dat dit mechanisme illustreert: wanneer we in het donker over een brug rijden en we zien de reling niet – geen afbakening of grenzen tot waar we kunnen gaan- rijden we angstig, onzeker en zonder zelfvertrouwen over de weg. Wanneer wij heel duidelijk de reling kunnen zien, de wegafbakening voor ons helder en vatbaar is, rijden we vol zelfvertrouwen over de brug, zijn we niet bang om te vallen.

De onverschrokken CEO

Ditzelfde geldt voor kinderen. Ze verlangen van ons een heldere begrenzing, consistent en duidelijk. Janet Lansbury beschrijft in haar boek het voorbeeld van de CEO: wat onze kinderen constant testen omdat ze het zo enorm van ons verlangen: ben jij die kalme, zekere en consistente leider waar ik op kan bouwen.
Respecteer je me met alles er op en er aan, hou je van me, ook al kan ik mijn emoties en gedrag nog niet zo goed reguleren als jij? Kan ik er op vertrouwen dat jij mijn rots bent waar ik me aan mag vasthouden als ik het zelf nog niet weet of kan?

Dat is naar mijn idee de vraag achter iedere vorm van wat wij noemen ‘lastig gedrag’. En de ervaring heeft me geleerd dat het klopt. Sinds ik me die sterke-rots-rol toegeëigend heb, is het hier opvallend vredig en vreugdevol in huis.

De kalme, zelfverzekerde, ervaren CEO is een mooi beeld om bij dit soort onstuimige momenten of driftbuien voor ogen te hebben: hij weet wat hij doet, kent zijn bedrijf, kent de interne onrust en wisselvalligheden die voor kunnen komen, maar houdt consistent koers. Hij heeft geduld, want hij heeft visie, overzicht en vertrouwen.

Zelf-vertrouwen is jezelf kunnen vertrouwen

Dit is iets wat wij voor onze kinderen kunnen zijn. Die kalme, duidelijke en heldere leider, de rots waar zij zich aan kunnen vasthouden. Een demonstratie van hoe zij het op een later moment zelf ook kunnen zijn voor zichzelf. En hoe jij het kunt zijn voor je zelf.

En daar ligt voor velen van ons nog een uitdaging. Op het moment dat we volwassen worden, vallen onze ouderlijke figuren weg in deze vitale rol die zij allen in meer of mindere mate vervulden. We willen niet meer op onze ouders leunen, ons constant tot hen verhouden voor keuzes of alles delen: we willen zelf-standig worden.
Maar als we niet geleerd krijgen hoe we onze emoties kunnen ervaren en dragen en hoe we om moeten gaan met interne onstuimigheid en we geen demonstratie hebben gehad van de kalme, rustige leider, dan hebben we geen referentie aan hoe we een zelfstandige volwassene kunnen zijn. Dan weten we niet hoe we onszelf die leiding kunnen geven die we zo intens verlangen.

Eigenlijk zie ik dat iedere hulpvraag die ik van mensen krijg, de vraag is naar die rots in de branding. Help mij me veilig te voelen.

Je teruggeven aan jezelf

Ik zeg vaak direct dat ik mensen niet help bij hun problemen, maar ze terug kan geven aan zichzelf. En dat houdt in: allereerst leren voelen, durven doorvoelen, je niet laten afschrikken door je eigen emoties. Vertrouwen opbouwen dat je ook hiermee om kunt gaan. Angst, verdriet, pijn, boosheid: het is geen enkel gevaar. 

Wat de meeste mensen moeten leren is om emoties niet rationeel te verwerken, verklaren en zeker niet op te lossen. We drukken ze enkel weg door ze te verklaren, te verantwoorden of te bagatelliseren. En dan komen ze onherroepelijk terug.
Laat je ratio zich er niet mee bemoeien, en bemoei je al helemaal niet met andermans emoties, hoe iemand zich voelt, wat er beter gevoeld of gedaan kan worden of hoe jij dat zou doen. Dat is het ontkennen van wat gevoeld wil worden en zo bevrijd kan worden.

En vervolgens, leer die eigen leider te worden. Die kalme ouder die bij het kind blijft en het helpt alles te doorstaan wat het voelt. Jouw eigen ouder zijn, die niet schrikt, die jou kent, jouw grillen doorziet en deze kan dragen. Die niet ontzet raakt en wegloopt, maar van je blijft houden en jou onder zijn vleugels neemt, ongeacht hoe het met je gaat.

Accepteren is niet alles tolereren

Dat betekent niet dat je ieder gedrag moet tolereren en goedkeuren, absoluut niet. Het erkennen van emoties en respect hebben voor ieder gevoel dat in je kind opspeelt, betekent niet tolereren dat het de boel kort en klein slaat of anderen beschadigt. Bij ons thuis hebben we de regel: alle emoties mogen er zijn, maar jezelf, ons of onze twee poezen pijn doen staan we niet toe. Nooit. Net zo min als dat we geen dingen kapot maken. Je mag op de bank slaan, een kussen als boksbal gebruiken maar we laten de boel heel. Duidelijk en kalm, geen onderhandelingen en consistent. 

Ditzelfde geldt voor onszelf. Wat we eigenlijk allen ten diepste verlangen, is niet die hulp van buitenaf waar we ons zo aan vastklampen, maar dat we op ons zelf kunnen bouwen als we het moeilijk hebben. Dat we zelf consistent, duidelijk, helder en eerlijk zijn naar onszelf, en niets veroordelen of wegdrukken. Dat betekent net zo goed dat we niet alles ventileren wat we voelen, of alles zeggen wat we denken. Dat betekent dat we ons uitspreken als het er echt toe doet voor ons binnenste. Dat we ons verdriet durven voelen, onze boosheid, onze angsten en kwetsbaar durven zijn. Want dat zijn we. Als we kind zijn, maar net zo goed als we volwassen zijn.

Kwetsbaar durven te zijn als een kind en leiding durven te nemen om die veilige vertrouwde rots te zijn voor onszelf die we verlangden van onze ouders, dat is de kunst van het écht durven leven.