Samengevat: We vinden het allemaal fijn bij een goede luisteraar te zijn, zeker als we ze goed kennen. Maar veel van ons zijn zelf niet de goede luisteraars die we voor onszelf zouden willen. Gaat goed luisteren alleen maar om goede vaardigheden en tactieken, of is het misschien meer dan alleen dat?
Om echt diepe, betekenisvolle relaties met anderen te kweken, of het nu professioneel is of privé, is de helft van het werk het kennen en respecteren van hoe de ander gehoord wil worden. En daarin verschillen ze waarschijnlijk niet heel veel van jou.
Als levenscoach heb ik geleerd dat er een kunst en wetenschap zit achter luisteren, die je moet cultiveren door te oefenen en je bewust in te zetten. In mijn boek, Parables for the New Conversation, beschrijf ik in meerdere parabelen hoe problemen tussen mensen ontstaan niet zozeer door de boodschap die wordt verzonden, maar door hoe die wordt ontvangen. De ontvanger van het bericht heeft de echte controle over of het gesprek wel of niet nuttig zal blijken.
door Richard Enos
Actief luisteren
Als we aannemen dat we een diepe wens hebben om te luisteren en dat we onze partner willen laten voelen dat ze gehoord worden, hoe zou ons gedrag er dan uitzien?
Laten we beginnen bij de basis. De meeste mensen zullen beamen dat zelf zwijgen als de ander spreekt essentieel is. Als we dan goed getimede gezichtsuitdrukkingen en verbale geluiden (‘Mmm-hmm’s) toevoegen, kan dat zeker helpen om onze partner te laten voelen dat hij of zij gehoord wordt. En dan is er dat o zo belangrijke teken dat we actief luisteren – als we kunnen onthouden en herhalen wat de andere persoon heeft gezegd, misschien in een vorm als ‘Wat ik je hoor zeggen is…’.
Deze principes behoren tot de wetenschap van het luisteren, maar niet zozeer tot de kunst ervan. Wat ik veel zag tijdens mijn training als levenscoach, met name tijdens coachende rollenspellen met andere studenten, was de stapsgewijze toepassing van de principes van actief luisteren, dat vaak een leegte en voorspelbaarheid in zich droeg. Dat is natuurlijk begrijpelijk, vooral als mensen net beginnen met iets wat ze niet gewend zijn te doen. Maar hoewel deze fundamenten belangrijke eerste stappen zijn, moeten we meer begrijpen van het ‘waarom’ van actieve luisterprocessen, en zo voorbijgaan aan de formules. Pas dan kunnen anderen ons ervaren als goede luisteraars.
Begrijpen wat mensen willen
Als je denkt aan iemand die je een goede luisteraar vindt, of terugdenkt aan een gesprek waarin je je gehoord voelde, wat bood de luisteraar je dan? Luisterden ze alleen, om probeerden ze actief te helpen een duidelijk en gearticuleerd beeld te krijgen van wat je vanbinnen voelde en dacht? Accepteerden ze alles zoals je het vertelde, of probeerden ze je subtiel uit te dagen? Voelde je dat je ontspannener werd en meer vertrouwen kreeg in wat je vertelde?
In een onderzoek van de Harvard Business Review, werd data van 3.492 deelnemers teruggebracht tot vier hoofdpunten over wat mensen onderdelen vonden van goed luisteren:
- Goed luisteren is meer dan stil zijn wanneer de ander praat. Sterker nog, mensen vonden anderen de beste luisteraars als ze regelmatig vragen stelden die tot ontdekkingen en inzicht leidden. Deze vragen dagen oude aannames voorzichtig uit, maar op een constructieve manier. Alleen stil zitten en knikken geeft geen duidelijk bewijs dat een persoon luistert, maar een goede vraag stellen laat de spreker weten dat de luisteraar niet alleen heeft gehoord was ze zeiden, maar het ook goed genoeg begrepen om er meer informatie over te willen. Onder ‘goed luisteren’ werd altijd een dialoog verstaan, en dus geen monoloog ‘spreker tegen luisteraar’-interactie. De beste gesprekken waren actief.
- Goed luisteren omvat interacties die goed zijn voor het zelfvertrouwen. De beste luisteraars maakten het gesprek tot een positieve ervaring voor de andere partij, wat niet gebeurt als de luisteraar passief is (of al te kritisch!). Goede luisteraars lieten de spreker gesteund voelen en uitten hun vertrouwen in ze. Goed luisteren werd gekenmerkt door het creëren van een veilige omgeving waarin problemen en verschillen open konden worden besproken.
- Goed luisteren werd gezien als een coöperatief gesprek. In deze interacties ging de feedback soepel heen en weer, waarbij geen van de partijen zich hoefde te verdedigen tegen opmerkingen van de ander. Sterker nog, slechte luisteraars werden gezien als competitief – alsof ze alleen maar luisterden om fouten in redeneringen of logica te vinden, en hun stiltes gebruiken als een kans om hun volgende antwoord te bedenken. Dat werkt misschien goed in een debat, maar het maakt je geen goede luisteraar. Goede luisteraars kunnen ook aannames uitdagen en het ergens mee oneens zijn, maar de persoon waarnaar wordt geluisterd heeft het idee dat de luisteraar probeert te helpen, en niet een discussie probeert te winnen.
- Goede luisteraars deden suggesties. Onder goed luisteren viel altijd ook de feedback die de ander zo gaf dat het geaccepteerd kon worden en dat alternatieve oplossingen bood om over na te denken. Deze uitkomt was verrassend, omdat het niet ongewoon is om klachten te horen als ‘Zussemezo luisterde niet, hij onderbrak me en probeerde het probleem meteen op te lossen.” Wat de data ons hier vertelt is misschien dat het doen van een suggestie niet zozeer het probleem is; het kan gaan om de vaardigheid waarmee die suggestie wordt gedaan. Een andere mogelijkheid is dat we beter bereid zijn een suggestie te accepteren van iemand die we al zien als goede luisteraar. (Iemand die het hele gesprek zwijgt en ineens komt met een suggestie kan als ongeloofwaardig overkomen. Iemand die agressief of kritisch is en dan advies geeft komt onbetrouwbaar over.)
De ‘kunst’ van het luisteren
Luisteren wordt pas tot kunst als je niet alleen een proces doorloopt, op basis van een set principes, maar als je echt probeert je te verbinden met de ander, en je gesprekken grond in respect, zorg en, laten we het benoemen, liefde. De inzichten uit het onderzoek hierboven moeten meer worden dan stappen om te volgen, ze moeten je hooguit de kant op wijzen van de houding die je moet willen omarmen binnenin jezelf voordat je een goede luisteraar kan worden. En de makkelijkste manier om dat te cultiveren is om daadwerkelijk te geven om wat de ander zegt!
Maar naast geven om wat ze zeggen, is geven om waarom ze het zeggen nog veel belangrijker. Als je op een diep niveau kunt snappen waarom een persoon met je communiceert, en wat ze op een dieper niveau uit het gesprek proberen te halen, pas dan zullen ze voelen dat er echt naar ze geluisterd wordt.
Voor sommige mensen komt dit natuurlijk, en dat is waarschijnlijk waarom ze van meet af aan al behoorlijk goede luisteraars zijn. Maar veel van ons zijn niet zo intrinsiek gemotiveerd om te geven om de ander of om wat ze zeggen. Maar als je een goede luisteraar wilt worden en wilt ervaren hoe het is om je op een meer bevredigende manier te verbinden met mensen, een manier die verder gaat dan de ‘zeer effectieve gewoontes’ van goede luisteraars, dan is erom geven een behoorlijk fundamenteel onderdeel van het proces. Als dat nogal uitdagend klinkt, heb ik hier een paar beginpunten voor je om een echt goede luisteraar te worden:
Nieuwsgierigheid: in een gesprek met anderen kan ons hoofd de controle willen krijgen, op zoek gaan naar voldoening door te spreken vanuit de aanname dat we weten wat de ander probeert te vertellen. Dit geldt nog sterker bij een partner of hechte vriend(in) die we goed kennen. Het resultaat is vaak een gesprek zonder leven en dat saai, vaak zelfs confronterend, is. Om dit te vermijden hoef je alleen te besluiten om een bewuste poging te doen al je voorgaande aannames los te laten en nieuwsgierig te zijn naar wat de ander probeert te zeggen. Wees bereid voorzichtig te graven als er dingen onduidelijk zijn tot je een helderder beeld krijgt. Geniet van het gesprek alsof er een mysterie moet worden opgelost.
Openheid om te leren: als je denkt dat je alles al weet, of een gesprek in gaat met een vast perspectief dat je niet wilt veranderen, dan is het onwaarschijnlijk dat je zult luisteren op een manier die fijn is voor de ander. Probeer een gesprek in te gaan met het idee dat je er iets van kunt leren, en ga actief op zoek naar die les, ofwel over de persoon over het probleem dat ze hebben, of over het leven in het algemeen. Het perspectief van een ander mens is wat het leven tot bloei brengt, en in plaats van je te richten op de voordelen van je eigen perspectief, kun je proberen je kijk op de wereld te verbreden door zorgvuldig te letten op hoe de ander de dingen ziet.
Een hoger doel: in het grotere plaatje zal de mensheid meer eenheid ontdekken naarmate we onze individuele perspectieven samenbrengen in een prachtig en complex weefsel. We kunnen hieraan bijdragen als we elkaars perspectief laten voelen alsof het waardevol is. In deze poging, die ik ‘het nieuwe gesprek’ noem, is ons luisteren doordrongen van een gevoel van diep ontzag voor het leven en onze groei, niet alleen als individuen maar ook als soort. In ieder gesprek waaraan we deelnemen, ligt er een kans in de manier waarop we luisteren om de evolutie van ons collectieve bewustzijn te doen groeien. Wat is er beter motivatie dan dat?
De les
Jezelf toewijden aan een goede luisteraar voor anderen worden, op een manier die vanuit je hart komt en niet alleen uit je hoofd, zal hoogstwaarschijnlijk je moeite tienvoudig belonen in de magische verbinding en voldoening die je voelt.