“De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel”
Aan die beroemde uitspraak van Vondel (een Nederlandse dichter uit de zeventiende eeuw) moet ik wel eens denken als ik een cliënt krijg die een problematische relatie heeft met een familielid. Het lijkt alsof we die familieleden maar toevallig toebedeeld hebben gekregen, zonder daar inspraak in te hebben gehad, maar niets is minder waar. We hebben ze stuk voor stuk uitgenodigd om een rol te spelen in het toneelspel dat ons leven in feite is. Niet altijd van harte, maar wel omdat we van deze relatie iets te leren hebben.
Gedragsverandering
Soms moeten misgelopen relaties uit vorige levens geheeld worden, maar vaak ook steunen we elkaar in ons leerproces door een lastige rol in elkaars leven te spelen om zodoende de ander te stimuleren, of zelfs te dwingen een gedragsverandering te ondergaan. Het gaat om gedrag dat meestal voortkomt uit overtuigingen en denkwijzen die niet bijdragen aan iemands eigen levensgeluk en dat van de ander. Het is meestal een combinatie van karaktereigenschappen en aangeleerd gedrag en het kan een aanzienlijk obstakel vormen in iemands ontwikkeling als persoon en als ziel.
Elkaar een dienst bewijzen
We kunnen dikke vrienden zijn op zielsniveau en toch op aarde vijandig tegenover elkaar komen te staan, omdat we elkaar een dienst willen bewijzen. Dat gebeurt niet altijd op zachtzinnige wijze, omdat we nu eenmaal het meeste leren als we uit onze comfortzone worden gehaald. Het is niet de leukste rol die je als ‘vijand’ op je neemt, maar meestal kun je er zelf ook veel van leren en sluit het aan bij de thema’s van jouw eigen zielsplan. Het mes snijdt aan twee kanten. Vaak hebben we al vele levens lang in steeds wisselende rollen elkaar geholpen, de ene keer in een harmonische relatie als vriend, dan weer in een conflictueuze situatie als ‘vijand’.
Een rollenspel
Als deze vorm van samenwerking de achtergrond is van het conflict, dan zie je vaak dat op het moment dat jij je gedrag verandert, de ander uit de rol kan stappen waar hij of zij min of meer in gevangen zat, totdat jij zover was dat je inzag waarom het steeds misliep en je iets veranderde in je opstelling naar deze persoon. Natuurlijk zijn jullie je beiden onbewust van dit rollenspel, omdat we meestal vergeten waarom we op aarde zijn en maar weinig mensen vertrouwd zijn met het idee van een zielsplan. En zelfs als je je dat wel bewust bent is het heel moeilijk om deze persoon te zien in wie hij is: een behulpzame ziel, verblind als we zijn door ons ego en de beslommeringen van ons dagelijks leven. We identificeren ons met onze persoonlijkheid en de emoties die we zo intens beleven en dat is ten dele ook de bedoeling. Maar het zou wel helpen als we af en toe een stapje naar achteren konden zetten om als toeschouwer te kijken naar het soms dramatische toneelspel dat we opvoeren en de rol die wij en onze medespelers daarin spelen.
De theatrale setting van onze dromen
In wezen is dat wat er vaak gebeurt in onze dromen. De thema’s van ons leven worden in theatrale setting opgevoerd door personages die aspecten van onszelf vertegenwoordigen, waarbij wij vaak de rol van toeschouwer vervullen. Soms, als in een Grieks drama, is er een commentaarstem aanwezig die toelichting geeft en ons helpt om inzicht te krijgen in de problematiek die op dat moment in ons leven speelt. Helaas onthouden we onze dromen meestal niet en hebben we ook niet geleerd om de beeldtaal ervan te begrijpen. Volgens mij een gemiste kans om meer inzicht te krijgen in onze levensthema’s en contact te maken met de hulp die er is van ons hoger bewustzijn, om ons te leiden op een vaak hobbelige levenspad.
Grenzen aangeven als levensthema
Als voorbeeld van hoe het kan werken noem ik de situatie van een vrouw met een volwassen zoon die zelfstandig woont, waar ze veel problemen mee heeft. Hij gedraagt zich bot en onvriendelijk naar haar, heeft veel kritiek en lijkt haar wel expres te kwetsen. Zij blijft liefdevol en behulpzaam naar hem, maar dat helpt niet om een betere relatie te krijgen. Pas als ze haar houding verandert en ze afstand neemt door niet meer op zijn gedrag te reageren en een tijd lang geen contact zoekt, verandert er iets. Als ik haar later spreek is ze verbluft over de snelle verandering in de relatie met haar zoon. Hij is als een blad aan de boom omgeslagen en ze hebben nu een probleemloos en liefdevol contact. Deze vrouw moest kennelijk leren om haar eigen grenzen aan te geven en ook die van haar zoon te respecteren. Op het moment dat ze haar houding veranderde kon haar zoon uit de rol stappen die hij kennelijk beloofd had in haar leven te spelen om haar te helpen een belangrijk levensthema uit te werken.
Een verandering van binnenuit
Een ander voorbeeld betreft een veelvoorkomende probleem in samengestelde gezinnen.
Een vriendin van me is getrouwd met een man die twee dochters in de puberleeftijd heeft uit zijn vorige huwelijk. Ze zijn de helft van de tijd bij hun vader. Hun moeder is hertrouwd met een man die psychische problemen heeft, iets waar de meisjes onder lijden. Zij klampen zich vast aan de vader die dat toelaat, omdat hij zich schuldig voelt over de situatie waar hij mede de veroorzaker van is. Mijn vriendin heeft hier grote moeite mee, zij wordt gezien als de indringer en krijgt geen enkele kans om een band met ze op te bouwen. Het herinnert haar ook aan haar jeugd met twee zussen die altijd jaloers op haar waren en waar ze erg onder geleden heeft. Het liefst zou ze apart gaan wonen op de dagen dat de meisjes er zijn, zodat ze niet met de situatie geconfronteerd hoeft te worden, maar ze snapt zelf ook wel dat dit geen oplossing is. In plaats van zich terug te trekken probeert ze om haar houding van binnenuit te veranderen, door haar oordeel over het gedrag van de meisjes en het verband met haar eigen kindertrauma onder ogen te zien en de emoties die daarbij horen toe te laten. Als ze het vervolgens op kan brengen om mededogen en begrip te voelen voor deze kinderen, haar eigen gekwetstheid los kan laten en de situatie kan accepteren, is de kans groot dat er iets verandert in de gespannen relatie tussen deze vier mensen, waardoor er meer harmonie kan ontstaan. Hier is het levensthema tegengesteld aan het vorige voorbeeld. In plaats van grenzen stellen wordt hier van mijn vriendin gevraagd om zich juist te openen en minder defensief te zijn.
Hopelijk kan dit hartverscheurende toneelstuk voor vier personages op deze manier toch een happy end krijgen.
